Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w budynkach i ich wpływ na efektywność energetyczno-ekologiczną

W artykule przestawiono założenia i wyniki analiz stosowania w budynkach mieszkalnych i użyteczności publicznej instalacji energetycznych wykorzystujących zasoby OZE dla zbilansowania zużycia energii w różnych dziedzinach jej użytkowania. 

Wykonano obliczeniowe symulacje wpływu stosowania instalacji wykorzystujących odnawialne źródta energii na charakterystykę energetyczną budynku i poprawę efektywności energetycznej zużywanych paliw pochodzących z zasobów nieodnawialnych. W ramach opracowanych studiów przypadków przeprowadzono oceny porównawcze w zakresie poprawy charakterystyki energetycznej budynków o różnej jakości przegród, obejmującej wykorzystanie instalacji OZE. Badanie wpiywu stosowania instalacji OZE w budynkach na poprawę ich charakterystyk energetycznych pozwala określić możliwości realizacji krajowyc zadań w zakresie zmniejszenia zużycia energii finalnej i zwiększenia udziatu OZE w pokrywaniu jej zapotrzebowania.

Potrzeby energetyczne budynku uzależnione są od zakresu jego wyposażenia w instalacje grzewcze wentylacyjne i klimatyzacyjne, cieplej wody użytkowej oraz oświetlenia wewnętrznego. Sporządzenie bilansu energii dla stanów ustalonych pozwala przedstawić zależności przepływu poszczególnych poziomów energii we wszystkich, odrębnych dziedzinach jej zużycia w budynku. Roczne jednostkowe zapotrzebowanie na nieodnawialną energię pierwotną określa efektywność całkowitą budynku i zawiera oprócz zapotrzebowania energii końcowej dodatkowe nakłady nieodnawialnej energii pierwotnej na dostarczenie do granicy budynku każdego wykorzystanego nośnika energii [1]. Zapotrzebowanie na energię użytkową zawiera istotne informacje o jakości energetycznej budynku. Daje obraz stanu izolacyjności cieplnej przegród zewnętrznych, stopnia eliminacji mostków cieplnych i ich wpływu na straty ciepła, określa rodzaj zastosowanej wentylacji (z uwzględnieniem lub bez uwzględnienia odzysku ciepta). Z wielkości zapotrzebowania na energię użytkową można dodatkowo wnioskować jak zaprojektowano brytę budynku (zwarta czy rozłożysta) i jak wykorzystano zyski od promieniowania słonecznego przez przegrody przezroczyste. Najważniejszym

parametrem dla użytkownika budynku jest wielkość zapotrzebowania energii końcowej. Jest to energia, która powinna być dostarczona do budynku w postaci czynnika grzejnego, paliwa lub energii elektrycznej. Jej wielkość pozwala na oszacowanie kosztów zaopatrzenia budynku w energię do ogrzewania i wentylacji, klimatyzacji, przygotowania cieplej wody użytkowej i oświetlenia oraz umożliwia porównanie kosztów przy zastosowaniu innych sposobów zaopatrzenia. Na rys. 1 przedstawiono przy pomocy wykresu Sankeya bilans energii pierwotnej, końcowej i użytkowej oraz jej przepływy w budynku dla potrzeb ogrzewania i wentylacji oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej.

Rys. 1. Efektywność wykorzystania w budynku nieodnawialnej energii pierwotnej dla potrzeb ogrzewania i przygotowania c.w.u.

Działania racjonalizujące zapotrzebowanie na energię końcową w budynku (rys. 2) są wynikiem optymalizacji zapotrzebowania

energii użytkowej w danej dziedzinie i struktury jej pokrycia przez zainstalowane systemy energetyczne. Roczna ilość zaoszczędzonych zasobów energii ze źródeł pierwotnych nieodnawialnych ΔQ_P,k w danej dziedzinie jej zapotrzebowania w budynku, jest proporcjonalna do ilości wykorzystanej z zasobów odnawialnych (OZE) energii końcowej (QK0ZE)k i doprowadzonej poprzez instalację opartą na tych zasobach oraz do różnicy w nakładach zasobów nieodnawialnej energii pierwotnej na wytworzenie i dostarczenie danego rodzaju nośnika tej ekwiwalentnej energii końcowej, która jest zużywana w instalacji konwencjonalnej lub alternatywnej.

Rys. 2. Racjonalizacja struktury pokrycia zapotrzebowania na energię końcową w budynku poprzez wzrost wykorzystania zasobów OZE.

Racjonalizacja struktury pokrycia zapotrzebowania energii końcowej w budynku w zakresie ogrzewania i wentylacji poprzez wzrost wykorzystania OZE ma zasadniczy wptyw na wartość wskaźnika EP jednostkowego zużycia nieodnawialnej energii pierwotnej [1], co przedstawiono na rys. 2. Wynika to z udziału tych potrzeb (okoto 75-80%) w ogólnym bilansie energii finalnej we wszystkich dziedzinach jej zużycia w budynku. Tym samym substytucja konwencjonalnych instalacji wykorzystujących paliwa kopalne, instalacjami opartymi na lokalnych zasobach OZE w skutku sy- nergicznym poprawia efektywność energetyczną budynków oraz redukuje emisje gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń środowiska naturalnego.

Jakość energetyczna budynku określana przez parametry izolacyjności cieplnej przegród budowlanych oraz jakości systemów energetycznych, określonej przez sprawności cząstkowe wytworzenia nośnika, akumulacji, transportu i regulacji ma zasadniczy wptyw na wielkość urządzeń i instalacji wykorzystujących zasoby OZE.

Termomodernizacja budynków optymalizująca zużycie energii polega na różnorodnych działaniach poprawiających: 

• właściwości termoizolacyjne zewnętrznych przegród budowlanych;
• sprawności eksploatacyjne źródeł;
• sprawności eksploatacyjne systemów instalacyjnych zużywających energię w budynku na:
• ogrzewanie i wentylację;
• klimatyzację;
• przygotowanie ciepłej wody użytkowej;
• racjonalizujących zużycie energii elektrycznej do oświetlenia wewnętrznego w budynkach [2], [3], [4], [5], [6].

Przeprowadzono wariantową analizę porównawczą wptywu jakości energetycznej przykładowego budynku użyteczności publicznej (wyrażoną poprzez termoizolacyjność budowlanych przegród zewnętrznych) na wielkość zastosowanych urządzeń i instalacji OZE w systemie grzewczym. Różne warianty przedsięwzięcia termomodernizacyjnego w zakresie przegród budowlanych polegały na wprowadzeniu dodatkowej warstwy izolacji zewnętrznej ścian budynku, dodatkowej izolacji stropodachu oraz wymiany stolarki okiennej i drzwiowej. W wariancie największego zakresu termomodernizacji w stosunku do stanu istniejącego, względna wielkość wskaźnika jednostkowego zapotrzebowania na energię użytkową EU dla ogrzewania i wentylacji zmieniła się o 24,7%; względna wielkość wskaźnika jednostkowego zapotrzebowania na energię końcową EK dla ogrzewania i wentylacji zmieniła się o 28.6% natomiast względna wielkość wskaźnika jednostkowego zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną EP dla ogrzewaniai wentylacji zmieniła się o 22,0%. Dla określonych potrzeb energetycznych przeprowadzono symulację możliwości zastosowania OZE przy pomocy wybranego programu komputerowego POLYSUN [7] opracowanego przez Vela Solaris (Szwajcaria) wspomagającego wykonywanie analiz wykorzystania instalacji OZE w budynkach. Przyjęto proponowany przez program schemat biwalentnego systemu równoległego dostarczania do budynku energii finalnej z kotła gazowego pokrywającego potrzeby cieplne w okresie szczytowym oraz instalacjach OZE wykorzystujących kolektory słoneczne i sprężarkową pompę ciepła z wymiennikiem gruntowym w postaci sond głębinowych. W układzie zastosowano dwa zbiorniki buforowe. Przeprowadzono symulację dla różnych wielkości dobieranych urządzeń w celu ich optymalizacji pod względem najkorzystniejszego pozyskania odnawialnej energii z kolektorów słonecznych i pompy ciepła. Dla pełnej optymalizacji przyjętego rozwiązania technologicznego, na etapie koncypowania powinny być każdorazowo wykonywane szczegółowe analizy ekonomiczne poszczególnych wariantów dla bieżących danych cenowych producentów urządzeń.

Dla zobrazowania efektów termomodernizacji systemu grzewczego z zastosowaniem różnych źródeł ciepła wykorzystujących odnawialne zasoby ciepła wykonano przykładowe analizy w budynku administracyjno-produkcyjnym zbudowanym w technologii tradycyjnej, po kompleksowej modernizacji przegród budowlanych wedtug aktualnie obowiązujących wymagań jakie powinny spełniać budynki wg WT2008. Analizy wykonano na podstawie obliczeń charakterystyki energetycznej budynku wg rozporządzenia o metodologii przy pomocy programu komputerowego ArCADia TERMO PRO [8]. Określono jaki wptyw na jakość charakterystyki energetycznej budynku ma zastosowanie w systemach grzewczych kotta na biomasę, kolektora słonecznego, sprężarkowej pompy ciepła typu woda-woda z sondami gruntowymi oraz paneli fotowoltaicznych. Zastosowanie w systemie grzewczym urządzeń wykorzystujących OZE w sposób zdecydowany zmniejsza zużycie nieodnawialnej energii pierwotnej w budynku, a tym samym zmniejsza wielkość wskaźnika jednostkowego zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną. Obliczenia optymalizacji zużycia energii użytkowej w zależności od dziedzin zużycia energii budynku, analizy w zakresie emisji C0₂ i innych zanieczyszczeń gazowych do atmosfery, a także analizy ekonomiczne dla zastosowanych rozwiązań można wykonywać przy pomocy istniejących na rynku programów wspomagania komputerowego.

Istotnym zagadnieniem przy analizach prowadzonych w ramach audytu energetycznego jest jakość dostępnych źródet odnawialnych. Po dokonaniu wyboru odpowiedniego, dostępnego lokalnie źródła energii odnawialnej należy przeanalizować możliwości technologiczne i uwarunkowania techniczne pozwalające na zastosowanie instalacji opartej na OZE w poddanym audytowi budynku. Przed podjęciem ostatecznej decyzji o optymalnym rodzaju zastosowania źródta energii odnawialnej należy przeanalizować warianty możliwych rozwiązań dla różnych konfiguracji urządzeń. Należy wybrać rozwiązanie najkorzystniejsze pod względem efektywności energetycznej i ekologicznej.

Decydującym elementem w ocenie charakterystki energetycznej budynku w odniesieniu do wykorzystania nieodnawialnej energii pierwotnej jest współczynnik w_i jej nakładu na wytworzenie i dostarczenie nośnika energii końcowej do budynku [1]. Jest on charakterystyczny dla każdego wykorzystywanego nośnika energii (gazu, węgla, energii elektrycznej, energii ze źródeł odnawialnych, ciepła sieciowego itp.) a jego wartości zostały ustalone w przepisach krajowych. Współczynnik ten rzutuje w sposób zasadniczy na wartość rocznego wskaźnika zużycia energii pierwotnej EP [kWh/m²·rok], który jest głównym parametrem charakterystyki energetycznej budynku w różnych dziedzinach zużycia energii w budynku. Wartości współczynnika nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej przedstawione w metodologii wzbudzają od początku wprowadzenia krajowej metodologii do certyfikacji energetycznej budynków wiele wątpliwości. Wartości tych współczynników w głównej mierze powinny odzwierciedlać obciążenie nieodnawialnych zasobów kopalnych (np. węgli, ropy i gazu) poprzez efektywność energetyczną systemów wytwarzających. W ramach przeprowadzonych prac badawczych dokonano przeglądu jak zalecenia Dyrektywy EPBD 2002/91/WE

[9] w odniesieniu do wielkości współczynników nakładu na energii pierwotną zostały wprowadzone do legislacji poszczególnych krajów europejskich. W oparciu o stosowane w wybranych krajach UE wartości tych współczynników [10], [11], [12], [13], [14], [15] należy w krajowej metodologii zweryfikować ich wielkości.

Przeanalizowano wpływ wykorzystania zasobów OZE na charakterystykę energetyczną budynku, poprzez wykonanie wariantowych obliczeń zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną dla różnych opcji wyposażenia budynku w instalacje grzewcze wykorzystujące zasoby OZE. Na wartość wskaźnika EP rocznego zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną dla budynku mają wpływ [1]:

• wielkości zapotrzebowania na energię w poszczególnych dziedzinach użytkowania.
• wielkość zapotrzebowania energii pomocniczej,
• sprawności systemów w poszczególnych dziedzinach użytkowania,
• wartości współczynników naktadu nieodnawialnej energii pierwotnej w_i na dostarczenie nośnika energii lub danego rodzaju
• energii do budynku.

Wpływ wykorzystania OZE na charakterystykę energetyczną budynku oceniono na przykładach trzech typów istniejących budynków (budynek mieszkalny jednorodzinny MJ, budynek mieszkalny wielorodzinny MW, budynek niemieszkalny BU), które zużywają ciepło na cele ogrzewania, chłodzenia i wentylacji oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej. Poniżej przedstawiono postawowe dane techniczno-użytkowe przykładowych budynków:

Oznaczenie:

Rodzaj budynku:

Przeznaczenie:

Rok budowy:

Liczba kondygnacji:

Powierzchnia użytkowa o regulowanej temperaturze:

Kubatura:

Liczba mieszkańców:MJ

dom jednorodzinny

mieszkalny

1999

3

Af = 208,54 m²

921,05 m³

4Oznaczenie:

Rodzaj budynku:

Przeznaczenie:

Rok budowy:

Liczba kondygnacji:

Powierzchnia użytkowa

o regulowanej temperaturze:

Kubatura:

Liczba mieszkańców:MW

dom wielorodzinny

mieszkalny

1930

4

Af = 295,43 m²

1292,8 m³

8!Oznaczenie:

Rodzaj budynku:

Przeznaczenie:

Rok budowy:

Liczba kondygnacji:

Powierzchnia użytkowa

o regulowanej temperaturze:

Kubatura:

Liczba użytkowników:BU

przemysłowy

administracyjno-produkcyjny

1972 (rozbudowa i termomodernizacja w 2011)

2

Af = 885,36 m²

2775,66 m³

50  

 Tabela 1. Warianty obliczeniowe dla róznych źródeł zasilania budynków. 

Nr wariantu

Źródło energii na potrzeby c.o.Źródło energii na potrzeby przygotowania c.w.u.NazwaOznaczenieNazwaOznaczenie1Ciepło wytworzone w kogeneracji

(z biomasy)

CHP-HCiepło wytworzone w kogeneracji

(z biomasy)

CHP-H2Ciepło z ciepłowni

(opalanej biomasą)

CHCiepło z ciepłowni

(opalanej biomasą)

CH3Kocioł opalany biomasąBKolektor słoneczny,

Kocioł opaalny biomasą

SE+B4Pompa ciepła HPKolektor słoneczny 

we współpracy z pompą ciepła

SE+HP5Pompa ciepła we współpracy

z kolektorem słonecznym

HP+SEKolektor słoneczny 

we współpracy z pompą ciepła

SE+HP  

Zastosowanie odnawialnych źródet energii do zasilania budynków w ciepło, pozwala w większości przypadków znacząco obniżyć ich wskaźniki EP zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną. Dla tak scharakteryzowanych przykładowych budynków przeanalizowano następujące warianty zastosowania instalacji OZE dla zaopatrzenia w energię na potrzeby w zakresie co. i przygotowania c.w.u., które przedstawiono w tabeli 1. Przyjęto, że energia pomocnicza do napędu urządzeń i do oświetlenia w budynkach pobierana jest z krajowej sieci elektroenergetycznej (produkcja mieszana). Zmiany jednostkowych wskaźników EP i EK zapotrzebowania na energię pierwotną i energię końcową przykładowych budynków dla wariantowych systemów zasilania w ciepło przedstawiono na rys. 3–5.

Rys. 3. Wskaźniki EP i EK dla budynku mieszkalnego jednorodzinnego MJ.

Rys. 4. Wskaźniki EP i EK dla budynku mieszkalnego wielorodzinnego MW.

Rys. 5. Wskaźniki EP i EK dla budynku niemieszkalnego BU.

Większe efekty oszczędnościowe uzyskuje się dla budynków starszych z uwagi na ich pierwotnie większą energochłonność. Dla większości przypadków sama zamiana źródta konwencjonalnego na źródło wykorzystujące OZE jest wystarczająca, by wielkość wskaźnika EP dla budynku po przebudowie byta niższa od wartości referencyjnej. Wyjątkiem mogą być pompy ciepła, których napędy wykorzystują energię elektryczną pochodzącą z krajowego systemu elektroenergetycznego, zasilanego energią elektryczną wytworzoną w źródłach konwencjonalnych.

W tych przypadkach decydujące znaczenie ma wysoki współczynnik nakładu na nieodnawialną energię pierwotną ustalony dla energii elektrycznej [1]. Z przedstawionych studiów przypadków wynika ponadto, że uzyskanie korzystnego wskaźnika EP nie oznacza równocześnie korzystnej wartości wskaźnika EK zapotrzebowania na energię końcową i odwrotnie. Przedsięwzięcie termomodernizacyjne, polegające na zastosowaniu odnawialnych źródet energii i modernizacji instalacji grzewczych w obrębie budynku, powinno być poprzedzone wykonaniem analizy techniczno-ekonomicznej dla wskazania wariantu najbardziej opłacalnego do realizacji.

Przeanalizowano wptyw zastosowania różnych instalacji zasilanych energią ze źródet odnawialnych na wielkości wskaźników zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną EP w przykładowym budynku mieszkalnym wielorodzinnym w zależności od jego wieku. Podstawowe dane techniczno-użytkowe przykładowego budynku są następujące:

Rodzaj budynku:

Przeznaczenie:

Rok budowy:

Liczba kondygnacji:

Powierzchnia użytkowa o regulowanej temperaturze:

Kubatura:

Liczba mieszkańców:dom wielorodzinny

mieszkalny

1989

2

Af = 293 m

2

819 m³

8  

W obliczeniach charakterystyk energetycznych przyjęto wielkości współczynników przenikania ciepła, dla przegród zewnętrznych i oddzielających przestrzenie ogrzewane od nieogrzewanych, równe wartościom maksymalnym obowiązującym dla nowych budynków począwszy od roku 1957 aż do chwili obecnej. Obliczenia przeprowadzono dla różnych wartości współczynników przenikania ciepła dla przegród zewnętrznych, obowiązujących w danym okresie ich budowy. Na rys. 6 przedstawiono wielkości wskaźników EP dla przykładowego budynku mieszkalnego wielorodzinnego, zasilaniego w ciepło z elektrociepłowni opalanej biomasą (ciepło wytwarzane w kogeneracji), w porównaniu z wartościami referencyjnymi [17].

Szczegółowe wyniki obliczeń charakterystyk energetycznych dla rozpatrywanego budynku wskazują na dużą zmienność wskaźnika EP zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną w zależności od roku budowy. Przyczyną tego jest duże zróżnicowanie na przestrzeni lat wymaganych przepisami budowlanymi wartości współczynników przenikania ciepła [W/m2K] dla przegród budowlanych. Większe efekty oszczędnościowe uzyskuje się dla budynków starszych z uwagi na ich pierwotnie większą energochłonność.

Rys. 6. Wskaźniki EP dla budynku mieszkalnego wielorodzinnego w zależności od roku budowy przy zasilaniu z elektrociepłowni opalanej biomasą.

Stosowanie odnawialnych źródet energii zmniejsza również emisję produktów spalania w wyniku ograniczenia zużycia energii chemicznej zawartej w paliwach pierwotnych. Redukcja emisji zanieczyszczeń (gazy GHG, pyty, sadza, B-a-P) do środowiska naturalnego jest proporcjonalna do zastąpionej przez zasoby OZE ilości energii końcowej nieodnawialnej oraz jednostkowej emisji danego paliwa zużywanego w źródle konwencjonalnym i emisji alternatywnej instalacji wykorzystującej zasoby OZE. Można to wyrazić różnicą pomiędzy emisją zanieczyszczeń źródta dla instalacji konwencjonalnej (stan bazowy) i emisją zanieczyszczeń dla alternatywnej instalacji opartej na OZE, która ten stan bazowy zastępuje. Zmiany ilości substancji zanieczyszczających, emitowanych do atmosfery przy zastąpieniu konwencjonalnych źródet

energii w budynku źródłami wykorzystującymi zasoby energii odnawialnej, pokazano (rys. 7) na przykładzie domu jednorodzinnego, zużywającego energię na potrzeby centralnego ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej.

Rys. 7. Wielkości emisji CO₂ i emisji równoważnej dla stanu bazowego (projektowany) oraz dla stanu po wykorzystaniu OZE w budynku (alternatywny).

• Stan bazowy (projektowany) zaopatrzenia budynku w ciepło:
• instalacja co. - kociot wodny na paliwo state (węgiel kamienny);
• instalacja cw.u. - podgrzewacz pojemnościowy z grzatką elektryczną.
• Stan alternatywny (wykorzystanie OZE) zaopatrzenia budynku w ciepło:
• instalacja co. - pompa ciepta wyposażona w gruntowy wymiennik ciepła;
• instalacja cw.u.-podgrzewacz pojemnościowy zasilany w ciepło z kolektora słonecznego.

Poprawa charakterystyki energetycznej budynku oznacza oszczędność zasobów nieodnawialnej energii pierwotnej. Dla istniejących budynków

zamiana źródet konwencjonalnych na źródła wykorzystujące energię odnawialną może być najskuteczniejszą metodą ich termomodernizacji.

W celu zachęcenia właścicieli budynków do wykorzystywania odnawialnych źródet energii konieczne jest stworzenie przez państwo szerszego systemu wsparcia oraz modyfikacja istniejących przepisów, umożliwiających im działalność prosumencką na rynku energii elektrycznej i ciepta. Instalacje OZE jako alternatywne wobec systemów konwencjonalnych, powinny stawać się standardem w projektowaniu budynków o niemal zerowym zużyciu energii, co wskazano do realizacji od 2019 r. w wytycznych zawartych w przekształconej dyrektywie EPBD (Recast 2010/31/WE) [18]. W preambule przyjmującej niniejszą drektywę podkreślono ważną rolę stosowania energii ze źródeł odnawialnych dla pokrycia w szerokim stopniu tych minimalnych zapotrzebowań energii w budynku niemal zeroenergetycznym.

Promowanie i rekomendowanie wykorzystania w budownictwie instalacji opartych na zasobach OZE, obok poprawy izolacyjności cieplnej przegród budowlanych ma istotny wptyw na zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego i osiągnięcie wymaganych standardów wewnątrz budynków niższym kosztem eksploatacyjnym. Takie postępowanie daje optymalne i opłacalne ekonomicznie efekty w trwałych skutkach poszanowania zasobów nieodnawialnej energii pierwotnej. Ukierunkowane i przemyślane działania racjonalizujące zużycie energii końcowej dla potrzeb budynków nie powinny stanowić już wyzwania, lecz mają być koniecznym do wykonania zadaniem w zrównoważonej gospodarce niskoemisyjnej.

Niniejszy artykuł jest wynikiem prac części zadania badawczego nr 3 dotyczącego zwiększenia wykorzystania energii z OZE w budownictwie realizowanego w ramach strategicznego projektu badawczego „Zintegrowany system zmniejszenia eksploatacyjnej energochłonności budynków" finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju zgodnie z umową nr SP/B/3/76469/10.

^Bibliografia

^{[1] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową oraz sposobu sporządzania i wzorów świadectw ich charakterystyki energetycznej (Dz. U. z 2008 r. Nr 201, poz. 1240)}

^{[2] Rockwool - Wymagania od 01.01.2009 r. zalecane ocieplenie wg standardu ROCKWOOL - Materiały szkoleniowe}

^{[3] Kukla P, Liszka Sz., Wojtulewicz J. - Raport (cz.1) - Analiza potencjału zmniejszenia zużycia energii w nowych budynkach w wyniku zastosowania wyższych standardów w zakresie izolacyjności przegród zewnętrznych. Energia i Budynek, nr 1-2 2010 r.}

^{[4] Kukla P, Liszka Sz., Wojtulewicz J. - Raport (cz. 2) - Analiza potencjału zmniejszenia zużycia energii w nowych budynkach w wyniku zastosowania wyższych standardów w zakresie izolacyjności przegród zewnętrznych. Energia i Budynek, nr 3-201 Or.}

^{[5] Żurawski J., Wpływ przegród przezroczystych na jakość energetyczną budynku - IZOLACJE 6/2009}

^{[6] BuildDesk Analytics. Czy budynki w Polsce są energooszczędne? Doradca energetyczny, nr 1-2010 r.}

^{[7] http://www.velasolaris.com/vs2/index.php7article_id = 2&clang = 7, 21.09.2011}

^{[8] Program komputerowy ArCADia - TERMO; INTERSOFT Sp. z o.o.}

^{[9] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/91/WE z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (Dz. Urz. UE L1 z dnia 04.01.2003 r. str. 65-71)}

^{[10] DIN V 4701-10 Energetische Bewertung heiz- und raumlufttechnischer Anlagen -Teil 10: Heizung, Trinkwassererwarmung, Luftung}

^{[11] EnEV 2009 - Energieeinsparverordnung fur Gebaude Verordnung iiber energiesparendenWarmeschutz und energiesparende Anlagentechnik bei Gebauden (Energieeinspan/erordnung - EnEV 2009)}

^{[12] EnEV 2009, Energie-Einsparwerordnung Leitfaden fur Wohngebaude, Wienerberger 2009}

^{[13] VYHLAŚKA Ministerstva vystavby a regionalneho rozvoja Slovenskej republiky z 13. jula 2009, ktorou sa ustanovuju podrobnosti o vypoćte energetickej hospodarnosti budov a obsah energetickeho, Zbierka zakonov ć. 311/2009 strana 2280}

^{[14] The Government's Standard Assessment Procedurę for Energy Rating of Dwellings, SAP 2009. Published on behalf of DECC by: BRE Garston. Watford WD25 9XX Enquiries to sap2009@brexo.uk, www.bre.co.uk/sap2009 Rev October 2010, RdSAP 2009 added March 2011, str. 199}

^{[15] Arrete du 15 septembre 2006 relatif aux methodes et procedures applicables au diagnostic de performance energetique pour les bśtiments existants proposes f la vente en France metropolitalne - NOR: S0CU0611882A; JORF nc225 du 28 septembre, 2006 page 14201 texte nc 11}

^{[16] Arrete du 15 septembre 2006 relatif au diagnostic de performance energetique pour les bśtiments existants proposes f la vente en France metropolitalne - NOR: CU0611881A: JORF n°225 du 28 septembre 2006 page 14179 texte n° 10}

^{[17] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2002 r. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.)}

^{[18] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/WE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (wersja przekształcona) (Dz. Urz. UE L153 z dnia 18.06.2010 r. str. 13)}