Instalacje zintegrowane w budynkach pasywnych (cz. 1)

Instalacje zintegrowane w budynkach pasywnych

Rosnące wśród architektów i inwestorów zainteresowanie budownictwem pasywnym zmusza do przekazywania oraz poszerzania zasobu wiedzy związanej z funkcjonowaniem instalacji wentylacji i ogrzewania w budynkach pasywnych. Jakkolwiek są one zbliżone do układów tradycyjnych, jednak muszą charakteryzować się wysokimi sprawnościami i uwzględniać wiele nietypowych oddziaływań. Ze względu na wpływ instalacji na budynki, znacznie większy w przypadku budynków pasywnych, ewentualne błędy projektowe mogą prowadzić do wadliwego funkcjonowania układów i niezachowania parametrów komfortu klimatycznego. Złe przykłady mogą oddziaływać zniechęcająco na przyszłych potencjalnych inwestorów.

Ewolucję wymagań dotyczących zużycia energii końcowej na podstawie norm szwedzkich i niemieckich przedstawiono na rysunku 1. Rysunek 2 ilustruje przykładową strukturę strat (-) i zysków (+) ciepła budynku tradycyjnego i pasywnego. Oprócz oczywistej tendencji obniżania zużycia energii widoczny jest fakt zmiany struktury bilansu. Zmniejsza się względny udział zapotrzebowania energii na potrzeby ogrzewania budynku, a pojawia udział energii związanej z funkcjonowa­niem systemu wentylacji mechanicznej. Zmniejszają się wartości bez­względne dotyczące przygotowania CWU i zużycia energii elektrycznej przez sprzęt AGD. Wykorzystanie wewnętrznych źródeł ciepła i energii słonecznej stanowi przeważającą część w bilansie zysków.

Zastosowanie zrównoważonej wentylacji mechanicznej w budynkach pasywnych pozwala na znaczne ograniczenie strat ciepła związanych z niekontrolowanym przepływem powietrza, co jest widoczne w przykła­dzie na rysunku 2. Dalsze obniżanie strat ciepła układów przygotowania CWU, centralnego ogrzewania CO i wentylacji możliwe jest dzięki integracji systemów w ramach kompaktowych urządzeń grzewczo-wentylacyjnych. Obniżenie start ciepła budynków do wartości nieprzekraczającej 10 W/m² pozwala na rezygnację z klasycznego systemu ogrzewania wodnego na rzecz układu powietrznego.

Idea technologii pasywnej zakłada przede wszystkim minimalizację strat energii, dopiero w drugiej kolejności optymalizację produkcji ciepła i procesów energetycznych. Optymalizacja pracy instalacji wymaga współdziałania architekta, konstruktora i projektanta instalacji technicz­nego wyposażenia budynków w ramach tzw. procesu projektowania zintegrowanego. W tym względzie można przywołać stwierdzenie ame­rykańskiego architekta Louisa Sullivana „Form follows function" (ang. forma służy funkcji), co w przypadku budownictwa pasywnego oznacza konieczność równoległego formułowania założeń dotyczących struktury, układu funkcjonalnego budynku i założeń architektoniczno-budowlanych oraz wymagań instalacyjnych. Budynek spełniający kryteria izolacyjności cieplnej i szczelności powietrznej nie uzyska certyfikatu energetycznego budynku pasywnego, jeśli zaprojektowana wadliwie, ze względu na ogra­niczenia architektoniczno-funkcjonalne, instalacja będzie w efekcie powodować zbyt duże zużycie energii pierwotnej.

Koncepcja budynków pasywnych

Zgodnie z założeniami sformułowanymi przez Wolfganga Feista, zało-życiela Passivhaus Instytut, w warunkach środkowoeuropejskich budynki pasywne charakteryzują się następującymi parametrami energetycznymi odnoszonymi do jednostki użytecznej ogrzewanej powierzchni budynku [2]:

•    zapotrzebowanie ciepła na cele grzewcze .... < 15 kWh/m²a
•    całkowite zużycie energii pierwotnej............< 120 kWh/m²a
•    całkowite zużycie energii końcowej..............< 42 kWh/m²a
•    moc grzewcza..............................................< 10 W/m²
•    Wentylacja budynków pasywnych powinna charakteryzować się na­stępującymi cechami [6]:
•    zrównoważona wentylacja mechaniczna nawiewno-wywiewna, której zadaniem jest utrzymanie komfortu klimatycznego w po­mieszczeniach, w tym komfortu cieplnego i jakości powietrza wewnętrznego
•    strumień powietrza świeżego:
•        strumień powietrza..............................30 m3/h os.
•        krotność wymian.................................0,3h-0,4 1/h
•    wymiennik ciepła przeciwprądowy,
•    sprawność odzysku ciepła...........................cp > 75%
•    ograniczona temperatura nawiewu...............tN < 52°C
•    szczelność budynku (liczba wymian
•    przy różnicy ciśnień 50 Pa) ..........................n50 < 0,6 h-1
•    zintegrowana pompa ciepła (odzysk ciepła
•    z powietrza wywiewanego)...........................q < 10 W/m2
•    gruntowy wymiennik ciepła (powietrzny lub cieczowy)
•        umożliwiający wstępny podgrzew
•        powietrza wentylacyjnego ....................t > -4,0°C
•        dostarczający podgrzane powietrze stanowiące dolne źródło dla pompy ciepła
•        obniżający temperaturę nawiewu w lecie ..tN < tZ

Koszty inwestycyjne związane z budową budynku pasywnego są wyż­sze w porównaniu z technologią tradycyjną, mogą zostać jednak zreduko­wane do wartości standardowych po uwzględnieniu preferencyjnych kre­dytów, dotacji i subsydiów rządowych (dostępne w Niemczech, Austrii).

Warto zauważyć, iż globalna analiza kosztów zdyskontowanych wykazuje ekonomiczną opłacalność budynków pasywnych w porównaniu z budyn­kami niskoenergetycznymi, co jest związane ze skokowym obniżeniem kosztów wynikającym z rezygnacji z klasycznych układów wodnych na rzecz systemu powietrznego. Dalsze obniżanie strat energii w kierunku budynków zeroenergetycznych w konsekwencji prowadzi do gwałtownego wzrostu kosztów zdyskontowanych, co zilustrowano na rysunku 3.

• Rezygnacja z wentylacji naturalnej na rzecz mechanicznej wynika między innymi z następujących zjawisk utrudniających wykorzystanie naturalnego przepływu do kontrolowanej wentylacji o zdefiniowanym strumieniu powietrza:zależność przepływu powietrza od wpływów zewnętrznych,
• brak skutecznych mechanizmów kontroli przepływu,
• brak filtracji powietrza,
• brak możliwości odzysku energii z powietrza wywiewanego,
• wpływ hałasu z otoczenia.

Wentylacja naturalna charakteryzuje się zbyt dużym, generującym straty energii, przepływem w zimie oraz niewystarczającym w lecie. Mechaniczna wiąże się z koniecznością przeprowadzenia kanałów wen­tylacyjnych, kupnem centrali i nawiewników. Do jej pracy wymagana jest energia elektryczna do napędu wentylatorów. Jednak w odróżnieniu od wentylacji naturalnej pozwala na uzyskanie określonego strumienia powietrza przy jednoczesnej możliwości filtracji oraz odzysku ciepła z powietrza wywiewanego. W domach pasywnych strumień powietrza służy także do pokrycia strat ciepła, przez przenikanie umożliwiając wyeli­minowanie systemu klasycznego ogrzewania.

Strumień powietrza wentylacyjnego

Ze względu na bardzo małą wymianę powietrza, zbliżoną do mini­mum higienicznego, w budynkach pasywnych nie jest wykorzystywana recyrkulacja powietrza. Na określenie wielkości strumienia wpływ ma kilka kryteriów.

Kryterium higieniczne zakłada dostarczenie świeżego powietrza w ilości 30 m3/h os, co jest zgodne z aktualnymi wymaganiami prawnym obowiązującymi w Polsce. Podobnie kryterium strumienia powietrza wy­wiewanego z pomieszczeń pomocniczych, oparte na normie DIN 1946-6, jest zbliżone do zaleceń krajowych (PN-83/B-03430):

• kuchnia- 60 m3/h
• łazienka- 40 m3/h
• prysznic- 20 m3/h
• WC- 20 m3/h

Powyższe dwa kryteria decydują o projektowej wielkości strumienia powietrza dla budynku pasywnego zgodnie z zaleceniami pakietu do pro­jektowania budynków pasywnych PHPP autorstwa Passivhaus Instytut [2]. Kolejne zależności pozwalają na weryfikację przyjętego strumienia pod kątem spełnienia pozostałych wymagań.

Kryterium pokrycia strat ciepła wykazuje, iż w przypadku przyjęcia temperatury powietrza nawiewanego 50°C, powietrza w pomieszczeniu 20°C oraz strumienia strat ciepła do otoczenia 10 W/m² w odniesieniu do powierzchni podłogi, wielkość strumienia powietrza wentylacyjnego wynosi 1.0 m³/h m² i nie powinna ona być ograniczana poniżej tej war­tości. Ograniczenie temperatury nawiewu do wartości 50h-52°C redukuje niepożądane efekty spiekania kurzu, zabrudzenia rejonu nawiewnika i spadku wilgotności względnej powietrza.

Wyznacznikiem jakości powietrza w pomieszczeniu może być stę­żenie dwutlenku węgla CO2, które — jak się przyjmuje — nie powinno przekraczać w pomieszczeniach mieszkalnych wartości 1000 ppm. Norma EN 13779 definiuje poziomy jakości powietrza w pomieszcze­niu w odniesieniu do wielkości stężenia dwutlenku węgla w powietrzu zewnętrznym. Norma DIN 1946-2 ogranicza stężenie dwutlenku węgla do 1500 ppm DIN 1946-2.

W tablicy 1 przedstawiono strumienie dwutlenku węgla wydzielane przez człowieka w funkcji wykonywanych czynności oraz odpowiadające im strumienie powietrza świeżego zapewniające utrzymanie stężenia dwutlenku węgla w pomieszczeniu w wysokości 1000 ppm, przy stężeniu w powietrzu zewnętrznym 350 ppm.

Powyższe wartości wskazują na możliwość ograniczenia wzrostu stę­żenia dwutlenku węgla poprzez strumień powietrza wynikający z wymogu higienicznego w szerokim zakresie aktywności fizycznej. Dla innych aktywności wymagane jest dostarczenie większych ilości powietrza świeżego. Choć następujące zabiegi nie wiążą się z ograniczaniem stężenia dwutlenku węgla należy w tym miejscu zauważyć, iż w budyn­kach pasywnych dla ograniczania niekorzystnych odczuć mieszkańców wskazane jest częste odkurzanie, stosowanie filtrów antyalergicznych oraz niskoemisyjnego wyposażenia.

Z punktu widzenia kryterium wilgotności względnej sugerowana krotność wymian na poziomie 0.3-0.4 h-1 jest najwyższą dopuszczalną wymianą w zimie. Ze względu na niską zawartość wilgoci w powietrzu ze­wnętrznym jego podgrzanie prowadzi to obniżenia wilgotności względnej. W skrajnych przypadkach skutkuje to obniżeniem wilgotności względnej w pomieszczeniu poniżej 30%. Dlatego ograniczenie strumienia powie­trza, przy zachowaniu lub zwiększeniu strumienia wilgoci wydzielanej w pomieszczeniu pozwala na wzrost wilgotności względnej. Jednak nie może to odbywać się kosztem potrzeb energetycznych budynku oraz ja­kości powietrza wewnętrznego.

W przypadku podgrzewania strumienia powietrza 120 m3/h od tem­peratury 5°C (90%) do 20°C, przy założeniu zysków wilgoci 330 g/h uzyskuje się wilgotność względną powietrza na poziomie 33.5%. Obniżenie strumienia powietrza do 75 m3/h pozwala na wzrost wilgot­ności do 44% [5].

Wymagany strumień powietrza w budynku z wentylacją naturalną wynosi 0.5-0.8 h-1, co wynika z konieczności ograniczenia ryzyka kondensacji na zimnych powierzchniach. Kryteria budynku pasywnego pozwalają na ograniczenie strumienia do wielkości 0.3-0.4 h-1, równej minimalnemu wymogowi higienicznemu, bez negatywnych skutków dla jakości powietrza w pomieszczeniu. Z tego względu recyrkulacja nie jest możliwa. Poza okresem użytkowania układ wentylacyjny może dostarczać mniejszą ilość powietrza, jednak nie mniejszą niż 0.2 h-1.

Struktura układu wentylacyjnego

Zgodnie z cytowanym Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury (§ 150.1) układ wentylacyjny powinien zapewnić przepływ powietrza pomiędzy pomieszczeniami lub strefami o kierunku od pomieszczenia lub strefy o mniejszym do pomieszczenia lub strefy o większym stopniu zanieczyszczenia powietrza. § 150.2. stwierdza iż przepływ powietrza powinien odbywać się z pokoi do pomieszczenia kuchennego lub wnęki kuchennej i do pomieszczeń higienicznosanitarnych.

Powyższe założenia znajdują odzwierciedlenie w systemach wenty­lacji kaskadowej w budynkach pasywnych. Powietrze nawiewane jest do pomieszczeń o wysokich wymaganiach jakości powietrza (pokój dzienny, sypialnia), następnie przepływa przez pomieszczenia korytarza czy hallu, by w ostateczności trafić do strefy wywiewnej, pomieszczeń charaktery­zujących się dużą emisją zanieczyszczeń i mniejszymi wymogami jakości powietrza, takich jak kuchnia czy łazienka.

Na rysunkach 5 i 6 przedstawiono przykładowy podział na strefy budynku pasywnego. Należy zauważyć, iż przy średniej wymianie po­wietrza 0.4 h-1 w odniesieniu do całkowitej kubatury budynku, liczba wymian powietrza w strefie nawiewnej oscyluje powyżej wartości 0.5 h-1, a w pomieszczeniach kuchni i łazienki, o znacznie mniejszej kubaturze w porównaniu ze strefami nawiewu, krotność wymian może sięgnąć nawet 2.0 h-1.

Kompaktowe urządzenie grzewczo-wentylacyjne

W budynkach jednorodzinnych za przygotowanie CWU, szczątkowego ogrzewania CO i wentylację odpo-wiada zintegrowane kompaktowe urzą­dzenie grzewczo-wentylacyjne. Układ ten został po raz pierwszy zapre­zentowany przez Christofa Drexela w Austrii w roku 1997. Obecnie, dość jeszcze nieliczne urządzenia, produkowane są przez firmy Aerex, Drexel und Weiss, Tecalor, Paul, Stibel Elektron czy Viessmann.

Średni koszt zakupu urządzenia waha się w granicach 10.000*1 2.000 €. Szacowany koszt inwestycji związany z instalacją grzewczo wentylacyjną dla domku jednorodzinnego oscyluje w granicach 19.000*21.000 €, natomiast koszty eksploatacyjne w zakresie 150*200

Urządzenie korzysta tylko z energii elektrycznej i przyłącza zimnej wody, co pozwala na rezygnację z przyłączy gazu czy sieci cieplnej. Dla ograniczenia strat ciepła przez obudowę do otoczenia układ jest bardzo dobrze izolowany. W przypadku urządzenia Vitotres 343 firmy Viessmann sama konstrukcja centrali wentylacyjnej wykonana jest z materiału izolacyjnego, w którym osadzone są elementy centrali: nagrzewnica, wymiennik, wentylatory.

W skład urządzenia wchodzą następujące moduły i elementy:

Centrala wentylacyjna

•    wymiennik ciepła przeciwprądowy (kanałowy)
•        sprawność odzysku ciepła ........................75%h-92%
•    obejście wymiennika (bypass), zwykle sterowane automatycznie
•    układ zabezpieczenia przed zamarznięciem wymiennika
•        nagrzewnica elektryczna
•        zatrzymanie wentylatora na okres np. 5 min (zakres nastaw 1 a30 min)
•    wentylatory
•        wentylatory prądu stałego ..............DC 24h-48V 60^-100W
•        elektronicznie komutowane ...............ECM
•        strumień powietrza ............................1 OOh-300 m3/h ...................................................(np. 200 m3/h @ 100 Pa)
•        możliwość regulacji wydajności wentylatorów dla uzyska­nia zrównoważonych strumieni powietrza nawiewanego i wywiewanego
•        kilka biegów pracy (3)
•        spiętrzenie wentylatorów ....................1 OOh-200 Pa
•    filtry
•        powietrza zewnętrznego ....................F7
•        powietrza wywiewanego...................... G3h-G4
•    pozostałe parametry
•        pobór energii elektrycznej..................< 0.45 (0.3) Wh/m3
•        szczelność (recyrkulacja) ...................< 3% (1%) @ 50 Pa
•        kanały................................................Ø 160 mm
•        hałas .................................................< 35dB(A)
•        straty ciepła do otoczenia ....................< 5 (2) W/K


Pompa ciepła

•    odzysk ciepła z powietrza wywiewanego lub zewnętrznego
•    czynnik chłodniczy ......................................R134a
•    temperatura
•        minimalna dolnego źródła (powietrze) . -16°C
•        minimalna powietrza nawiewanego ......+18°C
•        maksymalna powietrza nawiewnego .... +52°C
•    moc grzewcza............................................1.5*1.8 kW
•    moc chłodnicza (praca rewersyjna) .............1.0 kW
•    współczynniki wydajności COP
•        grzanie................................................3.3 h-4.0
•        chłodzenie ..........................................2.5
•    strumień powietrza zewnętrznego ...............100-M000 m3/h

Grzałka/nagrzewnica elektryczna

•    regulowana moc ........................................2n-9kW
•    podgrzewanie CWU i powietrza dolotowego
  

Przygotowanie CWU

•    temperatura zasilania ..................................55°C
•    moc grzewcza.............................................2h-3 kW
•    pojemność zasobnika CWU .........................200^300 L
•    temperatura
•        pompa ciepła......................................65°C
•        grzałka elektryczna..............................70°C

Przyłącza

•    gruntowy wymiennik ciepła
•        straty ciśnienia ...................................< 50 Pa
•    kolektory słoneczne
•        pompa, automatyka
•    obieg ogrzewania CO
•        grzewanie grzejnikowe/płaszczyznowe
•        zintegrowane przyłącze CO

Odzysk ciepła

Główny wpływ na sprawność kompaktowego urządzenia grzew-czo-wentylacyjnego ma zastosowany układ odzysku ciepła. W budyn­kach jednorodzinnych wykorzystywane są wymienniki przeciwprądowe o strukturze kanałowej, wykonane z aluminium lub tworzywa sztucznego.

Zgodnie z wytycznymi PHI, odzysk ciepła powinien charakteryzować się sprawnością cpnet> 75%.

Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na sposób określania spraw­ności odzysku ciepła. Przyjęcie metodyka zakładającej osłonę bilansową na obudowie urządzenia i króćcach przyłączeniowych wprowadza błąd w odniesieniu do rzeczywistych warunków pracy, w których osłoną bilansową jest powłoka budynku. Rozbieżności wynikają z przyjęcia od­miennej osłony i interpretacji strat ciepła związanych z niewystarczającą izolacją oraz przeciekami wewnętrznymi i zewnętrznymi, a podawane przez producentów sprawności mogą być nawet o 5-M5% zawyżone w stosunku do sprawności wyznaczanych przez PHI. Dlatego PHI zaleca wykorzystywanie przy obliczeniach energetycznych budynku pasywnego z.p. pakietu do projektowania budynków pasywnych PHPP sprawności urządzeń certyfikowanych przez PHI lub niecertyfikowanych, podawanych przez producentów, zmniejszonych o 12%.

Urządzenia certyfikowane przez PHI charakteryzują się sprawnościami rzędu 84^-85%. Najlepsze urządzenie, Paul Thermos 200 DC, wykazuje się sprawnością netto 92%.

Jak wynika z wymogów sformułowanych przez PHI oraz z rysunku 13, w urządzeniach kompaktowych przeznaczonych dla budynków pa­sywnych stosować można wymienniki krzyżowo-przeciwprądowe i prze­ciwprądowe.

Rozprowadzenie i rozdział powietrza

Kanały wentylacyjne w budynkach pasywnych wykonywane są w technologii kanałów okrągłych SPIRO, bądź też owalnych lub okrągłych aluminiowych i HDPE. Powinny się charakteryzować najwyższymi klasami szczelności C÷D (EN 12237), zwłaszcza w wypadku, gdy są prowadzone poza powłoką szczelną budynku w warstwie izolacji. Oprócz podstawowego zadania transportu powietrza dzięki wyższej od otoczenia temperaturze (nawet do 52°C) spełniają także dodatkową funkcję przekazywania ciepła do pomieszczeń na drodze promieniowania lub konwekcji. Przewody dobiera się na liniowe straty ciśnienia rzędu 0,7÷1,0 Pa/m, nie przekraczając prędkości przepływu 3 m/s, co w przypadku domu jednorodzinnego oznacza średnice kanałów Ø 100÷200 mm. Ze względu na niewielkie średnice (10÷15 cm) kanały wentylacyjne mogą być z powodzeniem prowadzone w materiale izolacyjnym konstrukcji ściany lub podłogi, w przestrzeni sufitu podwieszonego czy nawet w konstrukcyjnym stropie betonowym. Ostatnie rozwiązanie jest korzystne ze względu na możliwość akumulacji ciepła w strukturze stropu, należy jednak zwrócić uwagę na względy akustyczne oraz konieczność zapewnienia izolacji przeciwwilgociowej. Konieczność ograniczenia strat ciśnienia wymusza prowadzenie kanałów krótkimi odcinkami prostymi, z niewielką ilością kształtek. Dotyczy to przede wszystkim linii wywiewnych. Przekazywanie ciepła do otoczenia przez kanały nawiewne w efekcie zmniejsza temperaturę powietrza nawiewanego nie redukując efektu grzewczego instalacji. Instalacja musi być zrównoważona pod kątem wielkości strumieni powietrza nawiewanego i wywiewanego, różnice nie powinny przekraczać ± 10%. Wykorzystanie kanałów do transportu ciepła nakazuje przemyślane wykorzystanie izolacji cieplnej oraz paroszczelnej, charakteryzującej się wysoką szczelnością dyfuzyjną uniemożliwiającą wykraplanie wilgoci na po-wierzchni kanałów. Wskazana jest bardzo dobra izolacja cieplna i maksymalne ograniczenie długości kanałów łą-czących centralę z otoczeniem: powietrza czerpanego i wyrzucanego (rysunek 14). Z tego względu sugerowane jest umieszczanie centrali blisko powłoki cieplnej budynku, przy ścianie zewnętrznej lub w piwnicy. Samo urządzenie również powinno charakteryzować się dobra izolacją cieplną, zwłaszcza w wypadku umieszczania poza powłoka cieplną. Wykorzystanie wentylacji mechanicznej w budynku mieszkalnym zmusza do zapewnienia wysokiej ochro-ny akustycznej instalacji. Dotyczy to przede wszystkim zastosowania następujących rozwiązań:

•    dobra izolacja akustyczna i niski poziom hałasu centrali
•    wibroizolatory
•    tłumiki akustyczne na nawiewie i wywiewie o długościach
•    500÷1000 mm
•    tłumiki telefoniczne na odgałęzieniach instalacji (redukcja przenoszenia hałasów pomiędzy pomieszczeniami przez instalację wentylacyjną)
•    zachowanie niskich prędkości przepływu
•    unikanie prowadzenia kanałów w konstrukcji stropu betonowego
•    skrzynki rozprężne

W budynkach pasywnych wykorzystywane są nawiewniki podłogowe, sufitowe lub ścienne. Często stosowanym rozwiązaniem są nawiewniki, a nawet dysze dalekiego zasięgu, umieszczane nad drzwiami, w odległości 150÷200 mm pod sufitem. Pozwala to na skrócenie długości kanałów wentylacyjnych i wykorzystanie efektu Coandy. Lokalizacja nad drzwiami nie powoduje utrudnień przy ewentualnej późniejszej zmianie aranżacji i ustawienia mebli w pomieszczeniu. W instalacji należy unikać przepływu zwarciowego, co dotyczy przede wszystkim wywiewników zlokalizowanych w pomieszczeniach sanitarnych. Usuwanie powietrza powinno się odbywać możliwie blisko miejsc emisji zanieczyszczeń (np. prysznic, kuchenka gazowa), a także z dala od grzejników. W budynkach powinny być wyko-rzystywane efektywne okapy wentylacyjne kuchenne pracujące na obiegu zamkniętym. W celu zapewnienia prawidłowego przepływu powietrza pomiędzy pomieszczeniami niezbędne jest zastosowa-nie otworów transferowych. W budynkach pasywnych, ze względu na konieczność zapewnienia niskich oporów przepływu strata ciśnienia na otworze transferowym nie powinna przekraczać 1 Pa. Szczelina pomiędzy podłogą a drzwiami o wysokości 10÷20 mm pozwala na przepływ 40 m³/h przy stracie ciśnienia 1 Pa. Innym, stosowanym także rozwiązaniem, jest zintegrowanie otworów transferowych z ościeżnicami drzwi.

W cz. 2 przedstawimy Państwu charakterystyki źródeł ciepła, gruntowe powietrzne wymienniki ciepła oraz stosowane i proponowane rozwiązania dla budynków wielorodzinnych.